İplik, herkesin gerek giyiminde, gerek evinde veya işyerinde aslında sürekli kullandığı materyallerin oluşumunda önemli rol oynayan bir oluşumdur.
İplik ne demek, sorusunu yanıtlayarak başladığımız bu yazımızda sırasıyla tüm iplik çeşitlerini açıklamış olacağız. Son olarak iplik nasıl üretilir, sorusuyla tamamladığımız yazımızda iplik hakkındaki tüm merak edilen noktalara değinmiş olacağız.
İplik Nedir?
İplik, dokuma maddelerinin uzun ince lifleri her birinden bükülmüş ve çekilmiş durumu olup tekstil, dikiş, kroşe, örgü, dokuma, nakış ve halat üretimi için uygun hale getirilmesi işlemidir.
İplik içinde liflerin bükülmesi işlemine eğirme denir. Eğrilmiş iplik liflerin dayanıklı bir iplik edilmesi amacıyla bükerek veya bir araya getirerek yapışık hale getirilmesidir. Eğrilmiş iplik, tek tip lif içerdiği gibi çeşitli karışım tiplerini de içerebilmektedir. Yaygın şekilde kullanılan karışımlar pamuk-polyester ve yün-akrilik liflerdir.
İplik Çeşitleri Nelerdir?
Pamuk İpliği
Pamuk ipliği, pamuk bitkisinin kapsülündeki tohumlardan alınan elyafın işlenmesiyle elde edilmektedir.
Pamuk ipliği lif özelliklerine göre, penye iplikçiliği, karde iplikçiliği ve vigoine iplikçiliği olarak üç sınıfa ayrılmaktadır. Penye iplikçiliği, ince ve uzun liflerden oluşurken karde iplikçiliği kalın ve kısa liflerden oluşmaktadır. Vigoine iplikçiği ise karde ve penye iplik artıklarından yapılmaktadır.
Pamuk ipliği oluşum özelliklerine göre de rink ipliği ve open-end iplik olarak iki sınıfa ayrılmaktadır. Rink ipliği klasik iğ sistemi ile bükülerek oluşturulurken, open-end ipliği hava basıncı ile liflere tur verilerek oluşturulur.
Karde Ring Pamuk İpliği
Karde ring pamuk iplikleri, penye iplik üretimine göre daha kısa pamuk elyafından üretilmiş, tarama işlemi yapılmamış pamuk ipliğidir. Karde ring iplikleri penye ipliklerine göre daha düşük kalitededirler. Pürüzlü bir yüzeye sahip olan bu iplikler dokuma ve örme sektöründe kullanılırlar. İplik kalınlaştıkça fiyatı düşer ve iplik kaba bir yapıya sahip olur.
Zayıf bir kumaş yapısı sunan karde iplikler; gevşek, kaba ve tüylü bir kumaş oluştururlar.
Karde ring iplikleri, denim, kord, havlu, spor giysi kumaşları, çarşaflar, döşemelik kumaşlar, ev tekstilleri gibi kumaşların dokumasında kullanılmaktadır.
Penye Ring Pamuk İpliği
Uzun ve ince pamuk elyaflarının penye dairesinden geçirilerek, kısa ştapel iplikçiliğinde eğrilmesiyle oluşan kaliteli bir pamuk ipliğidir. Penye ipliği üretmekte kullanılan malzemelerin pahalılığı ve üretim esnasında kullanılan fazla enerji nedeniyle penye iplik pahalı bir iplik türüdür.
Karde ipliğine göre daha temiz ve homojen yapıya sahip olan penye pamuk ipliği, su emici özelliğe de sahiptir. Bu özelliği ile birlikte kullanım alanı oldukça geniş olan bu iplik türü örme, triko ve dokuma kumaşlarının her çeşidinde kullanılmaktadır. Kadın, erkek ve çocuk kıyafetlerinde, iç ve dış giyim ürünleri ve ev tekstil ürünlerinde kullanılan penye pamuk ipliği pahalı olmasına rağmen sunduğu kullanım kolaylığı ile birçok insan tarafından tercih edilmektedir.
Open-end Pamuk İpliği
Open-end pamuk ipliği, hacimli ve tüylü bir yapıya sahiptir. Ring ipliklerine göre daha pürüzlü bir yapıya sahiptir.
Open-end ipliklerinin en fazla kullanıldığı kumaşlar denim kumaşlardır. Pamuk kaynaklı olması da bu kumaşlara emicilik özelliği katmaktadır. Bununla birlikte örtme gücü, ısı tutma özellikleri ring iplikleriyle üretilen kumaşlara göre daha iyidir. Başlarda ağırlığı nedeniyle yalnızca denim ürünlerinde kullanılan open-end ipliği şimdilerde birçok yerde kullanılmaktadır.
Kamgarn Yün İpliği
Kamgarn yün ipliği, uzun ve ince yün elyaflarının taranmasıyla ve daha sonra da eğrilmesiyle elde edilen kaliteli yün ipliğidir. Oldukça düzgün bir kumaş yapısıdır.
Kamgarn yün iplikleri prensip olarak, pamuktaki penye ipliklerine benzerler. Bu iplik türünde tarama işlemiyle kısa elyaflar döküntüye gider bu da ipliğin kalitesini arttırır. Kamgarn ipliklerden üretilen kumaşlar ince yapılı, narin dokuma ve örme ürünleridir. Bu kumaşlarda doku ve desen belirgindir.
Kamgarn ipliklerden genellikle kışın giyilebilen ağır ve iyi tutumlu, kaliteli kıyafetler üretilmektedir. Bunlar daha çok dış giyim ürünleridir. Ayrıca ince örgülü kumaşlar, kazaklar gibi kışlık ürünlerin üretiminde de kullanılmaktadır.
Ştrayhgarn Yün İpliği
Ştrayhgarn yün ipliği, lif oranı yüksek, taranmamış yün elyaflarının ştrayhgarn teknolojisine göre işlenmesi ile elde edilir. Elyaflar bu iplik türünün içinde gelişigüzel yerleştirilmiştir. Kalın ve kaba görünümlü, yüzeyi pürüzlü ve tüylüdür.
Dokuma yüzeylerde kullanılan ştrayhgarn ipliklerin yapısı gereği örme sektöründe kullanımı çok düşüktür fakat iyi yalıtım sağlarlar. Süngerimsi bir yapıya sahip olduklarından ütü tutmazlar ancak şardonlamaya elverişlidirler.
Ştrayhgarn iplikler, iyi bir yalıtım sağladıkları için kış aylarında kullanılan dış giyimlerde ve özellikle battaniye üretiminde fazlaca kullanılırlar. Bunların dışında el dokuması halı ve kilim üretiminde de kullanılmaktadırlar.
Keten İpliği
Keten bitkisinin saplarından elde edilen keten elyafından üretilen ipliklerdir. Kısa ve uzun ştapelli olarak iki kısma ayrılmaktadırlar. Kısa ştapelli keten iplikler kalın ve kaba olmalarına karşın uzun ştapelli iplikler ince ve hassastır. Genel olarak değerlendirildiğinde uzun ştapelli keten iplikler kısa ştapelli ipliklerden daha kaliteli ve daha pahalıdırlar.
Kısa ştapelli iplikler genelde evlerde dokunan kaba kumaşların yapımında kullanılır. Uzun ştapelli iplikler ince ve düzgün yüzeyli olduklarından hassas kumaşların dokumasında kullanılır. Örme sektöründe ise ancak karışım halinde kullanılabilmektedirler.
Floş (Viskon) İpliği
Rejenere selüloz elyafından filament halde elde edilen ipliklere floş (rayon), ştapel haldeki elyaftan elde edilen ipliklere de viskon iplikler denir. Filament haldeki ipliklerin görünümü tuşe ve parlaklık gibi özellikleriyle ipeğe benzemektedirler. Yumuşak ve dökümlüdürler. Ştapel haldeki elyaflardan yapılan iplikler ise büyük oranda pamuğa benzemektedirler.
Filament veya ştapel haldeki floş-viskon iplikler dokuma ve örme kumaşlarda çok geniş bir kullanıma sahiptirler. Başta ev tekstili olmak üzere hazır giyim ve endüstriyel alanlarda da kullanılmaktadırlar.
Polyester İpliği
Polyester ipliği, polyester elyafından üretilmiş sentetik bir iplik türüdür. Petrol türevi olan polyester iplikler filament olarak veya ştapel elyaftan eğrilerek üretilebilmektedirler. Polyester iplikleri dokuma ve örme kumaşların üretiminde çok geniş bir kullanıma sahiptirler. Bu ip türü dayanıklıdır ve esneme özellikleri yüksektir. Aynı zamanda düşük nem emiciliğine sahiptirler.
Çok geniş alanda kullanılabilen polyester iplikler her türlü giyim ürününde, ev tekstilinde ve endüstriyel alanlarda kullanılmaktadır.
Naylon İpliği
Naylon iplik hammaddesi nedir, sorusunun cevabı poliamid elyafından üretilmiş sentetik elyaftır. Naylon ve perlon olmak üzere iki çeşidi vardır. Ancak piyasada poliamid iplikler naylon olarak bilinmektedirler. Bu iplik türü, filament iplik ve ştapel iplik olarak üretilebilmektedir. Filament iplikler istenen boyda ve incelikte üretilebilirken ştapel iplikler yün veya pamuk ile karışım halde kullanılırlar.
Naylon kumaşların önemli özelliklerinden biri formu koruma ve kolay bakımdır. Sıcaklıpa karşı direnci çok yüksek ancak ışığa dayanıklıkları kötü olan naylon ipliklerle üretilen kumaşlar, sürtünme ve aşınmanın yüksek olması gereken yerlerde kullanılırlar. Özellikle ince çorap, iç çamaşırı, mayo, spor giyim eşyaları ve dekoratif ürünlerde yaygın olarak kullanılmaktadırlar.
Akrilik İpliği
Akrilik ipliği, petrol türevi olan akrilik elyafından üretilmiş sentetik ipliklerdir. Dolgun, yumuşak tutumları ile yüne benzeyen akrilik ipliği, gerek dokuma gerekse örme kumaşlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Yüne benzerliğinden şardonlamaya elverişlidir. Yüksek ışık ve iklim şartlarına karşı direncin gerektiği yerlerdeki tüm örgü veya dokuma kumaş ürünlerinde kullanımı mevcuttur. Tüm dış giyimlerde, yer döşemeliklerinde, ev tekstilinde vehacimli oluşundan dolayı kazaklarda çok kullanılmaktadırlar.
Melanj İpliği
Melanj ipliği, değişik renklerdeki elyafların belirlenen oranlarda karıştırılması ile oluşan ipliklerdir. Melanj kumaşlar, kullanıldığı hammaddenin özelliğini yansıtmaktadırlar. Kumaşta istenen renk oranları ve tonları iplik sayesinde sağlanmaktadır. Renk değişimli ve kırçıllı görünümü vardır. Genellikle karışım iplikler kullanılır.
Melanj ipliklerle yapılan kumaşların, modaya bağlı olarak zaman zaman kullanım yerleri artmaktadır. En çok kullanılan yerler ise, sweatshirt, t-shirt ve eşofmanlardır. Bunların dışında melanj ipliği dış giyimde de kullanılmaktadır.
Muline İpliği
Muline ipliği, farklı renklerdeki ipliklerin birlikte katlanarak bükülmesi ile oluşan ipliklerdir. Muline ipliklerin üretiminde değişik renklerdeki aynı veya farklı türleri kullanılabilmektedir. İpliğin özellikleri iplik üretiminde kullanılan elyafın özelliklerine bağlı olarak değişmektedir. Birbirinden farklı elyaf türleri kullanılarak, kullanım yerine uygun özelliklerde üretilen muline iplikler dokuma ve örme kumaş üretiminde kullanılırlar. Bu kumaşlar genellikle sert tuşeli olup, renk dağılımı homojen yüzey görünümüne sahiptir.
Muline iplik kullanılarak üretilen dokuma ve örme kumaşlar dayanıklı yapıları nedeniyle aşınmaya ve sürtünmeye maruz dış giyimde ağırlıklı olarak kullanılmaktadırlar. Dokuma kumaşlardan, takım elbise, ceket, etek gibi örme kumaşlardan ise kazak, hırka gibi ürünler elde edilmektedir.
Doğal İplik Nedir?
Doğal iplik, doğal liflerden oluşan ipliklerdir. Bu doğal lifler; bitkiler, hayvanlar ve madensel kaynaklardan oluşmaktadır.
Bitkisel lifler kendi içerisinde hasır lifleri, yaprak lifleri, tohum ve meyve lifleri olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Hasır lifleri, bitkilerin dış / iç kabuklarından elde edilen güçlü selülozik liflerdir. En bilindikleri kenevir, keten, kenaf ve rattandır. Yaprak liflerine sisal ve manila yaprak lifleri; tohum ve meyve lifleri ise, pamuk, kapok ve hindistan cevizi kabuğu örnek verilebilmektedir.
Hayvansal lifler kendi içerisinde yün ve saç lifleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Yün, en popüler hayvansal liftir ve birçok farklı koyun ırklarının derilerinden elde edilmektedir. Doğal saç lifleri ise; tiftik, kaşmir, alpaka, lhama, vucna, kasha, deve kılı, tavşan kılı, at kılı olarak sınıflandırılmaktadır.
Doğal mineral lifler, doğal mineral kaynaklardan elde edilen veya inorganik ve mineral tuzlardan üretilen liflerdir. Asbest mineral bir elyaftır. Bu elyaftan yapılan bez çopunlukla endüstriyel amaçlar için kullanılmaktadır.
Yapay İplik Nedir?
Yapay iplikler, sentetik olarak da adlandırılmaktadır. Sentetik iplik neyden yapılır, sorusunun cevabı olarak sentez yoluyla üretilen polimerlerden kimyasal lif çekim yöntemleri kullanılarak elde edilen lifler olarak verilebilmektedir.
Sentetik iplik çeşitlerini sıralayacak olursak, cam elyaf, rayon lifleri, polinozik lifler, kupramonyum suni lifler ve insan yapımı kauçuk şeklinde sıralayabiliriz.
İplik Nasıl Üretilir?
Fabrikalara getirilen hammadde telleri önce hallaç pamuğu gibi atıldıktan sonra tabakalar halinde toplanmaktadır. Sonrasında bunların üzerine yağ serpilip, makinelerle taranır. Taranmış teller uç uca gelmeyecek şekilde, tezgahlara gider. Burada, taraktan çıkan karışık tellerden daha düzgün tel şeritleri elde edilir.
Elde edilen tel şeritler, demetler halinde birbiri üzerine konur ve başka makinelerde kalınlıkları aşağı yukarı aynı olan iplikler şekline sokulur. Bu iplikler bükme makinelerinde bir kat bükülüp bobinlere sarıldıktan sonra piyasaya sürülmek üzere hazırlanmış olurlar.